Tọa lạc tại thôn Xích Đằng, phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên. Văn miếu Xích Đằng là một di tích quan trọng trong quần thể di tích Phố Hiến. Được xây dựng từ cuối thời Lê thế kỷ 17 (khoảng năm 1701), được trùng tu lớn vào năm 1839 (năm Minh Mệnh thế 20) Văn miếu Xích Đằng vẫn giữ được nguyên vẹn kiến trúc cổ.
Khuôn viên của Văn Miếu rộng 6000 m2 bao gồm các công trình kiến trúc: Tam quan, lầu chuông, lầu khánh, hai dải vũ, khu chính của Văn miếu và khu tháp thờ. Tam quan Văn miếu được xây dựng theo kiến trúc “chồng diêm hai tầng tám mái”. Đây là công trình kiến trúc đặc sắc vẫn giữ được nguyên vẹn từ khi xây dựng và tam quan được lấy làm biểu tượng của tỉnh Hưng Yên.
Từ tam quan đi vào là sân Văn miếu và tòa chính. Sân Văn miếu trước kia đây là nơi diễn ra các kì thi hương.
Hai bên sân là lầu chuông và lầu khánh. Lầu chuông có treo quả chuông đồng đúc năm Gia Long tam niên (1804) và lầu khánh bên trong treo một chiếc khánh đá được dựng năm Gia Long nhị niên (1803). Tiếp đến là hai dải vũ, được xây theo kiến trúc 5 gian, xưa kia là nơi các quan để cỗ kiệu sửa soạn mũ áo trước khi vào lễ Khổng Tử, nay là nơi trưng bày những hình ảnh về giáo dục và du lịch tỉnh Hưng Yên.
Khánh cổ, được đúc từ năm 1803.
 |
Chuông đồng cổ được đúc từ năm 1804. |
Tòa chính được xây theo kiến trúc kiểu chữ Tam, gồm ba tòa: Tiền tế, trung từ và hậu cung. Bên trong tòa chính là nơi thờ Khổng Tử, nhà giáo Chu Văn An, các vị thánh hiền nho giáo và là nơi dựng 9 tấm bia đánh ghi danh các vị học sĩ đỗ đạt cao.
Bàn thờ Không Tử, người sáng lập ra đạo Nho, cùng các học trò giỏi của ông là: Mạnh Tử, Tăng Tử, Tử Tư, Nhan Tử.
Bên cạnh thờ Khổng Tử, Văn miếu còn thờ Chu Văn An, một thầy giáo tài năng đức độ thời Trần, người được lịch sử tôn vinh là “ông tổ đạo Nho của nước Nam ta”. Hai bức tượng đồng lấy mẫu tượng từ Văn Miếu Quốc Tử Giám và được cung tiến năm 2003.
Mảnh đất Phố Hiến xưa không chỉ phát triển về kinh tế, mà giáo dục cũng rất khởi sắc. Bằng chứng được ghi lại trên 9 tấm bia đá trong Văn miếu. Hơn 200 vị khoa bảng được vinh danh trên bia đá. Trong số đó, có học vị cao nhất có thể kể đến Trạng nguyên Tống Trân (người thôn An Cầu, huyện Phù Cừ,) đời Trần. Trạng nguyên Nguyễn Kỳ (huyện Đông An), triều Mạc. Và chức vụ cao nhất là Lê Như Hổ, quận công triều Mạc… Những tấm bia đá được dựng hai bên tòa chính này cũng là một trong những hiện vật quý giá nhất mà Văn miếu Xích Đằng còn giữ lại.
 |
| Tháp tăng còn lại trong khuôn viên Văn miếu. |
Người dân ở làng Xích Đằng kể lại, Văn miếu được xây dựng trên một ngôi chùa cổ có tên Tứ Tuyệt Đường Tự, ngôi chùa được xây dựng bởi Thiền sư Minh Châu Thượng Hải, và Tứ Nguyệt Đường tự cũng là một trung tâm văn hóa giáo dục, liên tục đào tạo những thế hệ Thiền sư danh tiếng, nhằm phục hưng dòng thiền Trúc Lâm. Hiện nay bên trong khuôn viên văn miếu vẫn còn lại ngôi tháp của Thiền tháp tăng Thông Viên-Hiển Mật (đệ tử của Thiền sư Minh Châu), ngôi tháp của Thiền sư Minh Châu Thượng Hải nằm gần đó, trong khuôn viển của nhà dân.
Văn miếu Xích Đằng xưa có hai mùa lễ hội, trọng hội là ngày 10 tháng 2 và 10 tháng 8. Cứ vào các ngày trọng hội, các vị nho học và quan đầu tỉnh phải đến Văn miếu tế lễ để thể hiện nề nếp nho phong, tôn sư trọng đạo làm gương cho con cháu, cầu mong sự nghiệp giáo dục ngày càng tiến bộ. Ngày nay, hàng năm vào dịp mùng 4, mùng 5 Tết Văn miếu lại tổ chức lễ hội với các hoạt động như hát ca trù, cho chữ đầu xuân.
Văn miếu Xích Đằng xưa có hai mùa lễ hội, trọng hội là ngày 10 tháng 2 và 10 tháng 8. Cứ vào các ngày trọng hội, các vị nho học và quan đầu tỉnh phải đến Văn miếu tế lễ để thể hiện nề nếp nho phong, tôn sư trọng đạo làm gương cho con cháu, cầu mong sự nghiệp giáo dục ngày càng tiến bộ. Ngày nay, hàng năm vào dịp mùng 4, mùng 5 Tết Văn miếu lại tổ chức lễ hội với các hoạt động như hát ca trù, cho chữ đầu xuân.
